Wekelijks dienen zich via de vacaturebank op klankwijzer.nl vacatures aan voor dirigenten, instructeurs en docenten. Als vereniging krijg je te maken met een proces waarmee je niet dagelijks in aanraking komt. Hoe selecteer je een dirigent die bij je orkest past en waarmee je een aantal jaren vooruit kunt? De KNMO heeft in overleg met de Bond van Orkestdirigenten en Instructeurs (BvOI) een advies opgesteld voor een sollicitatieprocedure.
Aan welk profiel moet de dirigent voldoen?
Veel verenigingen kopiëren een vacaturetekst die ze ergens zijn tegengekomen. Beter is het om een op maat gemaakt profiel te maken. Denk met de leden eerst eens goed na wat je wilt en vooral wat je niet wilt. Stel samen met een dirigent of bijvoorbeeld de interim-dirigent een profiel op dat echt op de vereniging is afgestemd en goed weergeeft wat de vereniging in een dirigent zoekt.
In de oriënterende fase kun je de rollen ook omdraaien. Vraag om een sollicitatiebrief met een gedegen en goede intrinsieke motivatie waarin de sollicitant uitlegt waarom hij juist voor dit specifieke orkest een goede muzikaal leider zou kunnen zijn
Hoe stel je een selectiecommissie samen?
Er wordt wel eens gekscherend gezegd: De klarinettistes op de eerste rij kijken naar z’n mooie blauwe ogen en de jonge gast op trompet kiest de dirigent die de meeste grapjes maakt. Met andere woorden: hoe stel je een selectiecommissie samen en heeft een amateurmuzikant de deskundigheid in huis om de kwaliteiten van een dirigent te kunnen inschatten? Dat een selectiecommissie uit een dwarsdoorsnede van de vereniging zou moeten bestaan, is voor iedereen vanzelfsprekend. Maar vergeet zeker niet om hierbij de jeugd te betrekken.
Eerste selectie op basis van brieven
De eerste selectie vindt plaats op basis van de sollicitatiebrieven en CV’s.
Bij het beoordelen van de brieven is de motivatie belangrijk en de opleiding en ervaring. Leden van een selectiecommissie weten niet altijd de waarde van de opgegeven opleidingen en ervaring kunnen beoordelen. Tussen een conservatoriumopleiding HaFaBra-directie of een dirigentencursus zit een wereld van verschil. Het kan daarom geen kwaad om bij een sollicitatie extern deskundigen in te schakelen zoals een conservatoriumdocent directie of iemand die beroepshalve regelmatig met dit bijltje hakt en het proces kan bewaken
Dat begint met de opleidingseis in de vacature en gaat verder het beoordelen van de sollicitatiebrieven. Een goede match tussen het niveau van de dirigent en het niveau van het orkest leidt tot een lange en prettige samenwerking.
Waarover praat je tijdens het sollicitatiegesprek?
Naast muzikale competenties zijn ook de niet-muzikale aspecten heel belangrijk. Is de dirigent geïnteresseerd in de mens achter de lessenaar? Filter daarom bij een sollicitatiegesprek de verhalen over successen en muzikaal technische zaken en leg de nadruk op menselijke aspecten. Een orkest is een mini-maatschappij waarbij de dirigent tachtig procent van de tijd een peoplemanager is.
Check Referenties
Neem ook contact op met muzikanten en bestuursleden van verenigingen waar de kandidaat al dirigeert. Je kunt eventueel in overleg regelen dat je de kandidaat aan het werk ziet tijdens een repetitie van een van zijn andere verenigingen. Het bezoeken van een concert is natuurlijk ook altijd mogelijk.
Laat de potentiële dirigenten proefdirigeren
Bij een proefdirectie kunnen de potentiële dirigent en orkestleden met elkaar kennismaken. Het advies van de KNMO en de BvOI is om drie kandidaten te vragen een proefdirectie te doen, dan een eerste stemronde te houden en de twee overgebleven kandidaten nogmaals een avond te laten dirigeren, waarbij de kandidaat met de meeste stemmen als eerste dirigeert. Als je drie kandidaten twee weken achter elkaar laat dirigeren, ben je zes weken verder en is de eerste repetitie alweer vergeten. En de sollicitanten wekelijks laten wisselen werkt erg verwarrend.
Welke werken leg je tijdens een proefrepetitie op de lessenaar?
Het advies is dat in ieder geval een nieuw werk bij moet zitten. De muzikanten kunnen dan zien hoe de dirigent een stuk instudeert en als dirigent kun je zien hoe snel het orkest een werk oppikt. Daarnaast muziek die al op de lessenaar heeft gestaan. De dirigent kan dan laten zien wat hij muzikaal uit een werk kan halen, waarvan ‘ de nootjes’ al zitten. Laat de dirigent ook zelf een werk meenemen. Je kunt dan ook een oordeel vormen over de repertoirekeuze. Is het een werk dat bij de ambitie van het orkest past?
Punten van aandacht tijdens de proefdirectie
Als de voorgaande stappen zijn doorlopen, heb je al een beeld of het niveau van de dirigent past bij het orkest. Het is belangrijk dat leden met plezier naar de repetitie komen. Daarbij spelen de volgende aspecten een rol:
- Hoe verdeelt de dirigent de aandacht over goede en minder goede muzikanten? Houdt hij vaart in de repetitie?
- Kletst hij niet te veel en laat hij de muzikanten vooral doen waar ze voor gekomen zijn, namelijk spelen?
- Is hij in staat muzikale passages of motiefjes voor te zingen en voor elk niveau uit te leggen?
- Brengt hij voldoende afwisseling in de repetitiestof door zowel tutti als secties te laten spelen?
- Besteedt hij aandacht aan meerdere aspecten zoals balans, ritme, zuiverheid?
Vergoeding voor proefdirectie
Zowel de BvOI als de KNMO adviseren om de dirigent te betalen voor de proefdirecties. Of het tarief dat de vereniging wil betalen en de dirigent wil ontvangen overeenkomt, moet al voor de proefdirecties duidelijk zijn. Op de website van de BvOI staan de adviestarieven voor dirigenten en instructeurs.
Spreek een proefperiode af
Een proefrepetitie zegt ook weer niet alles. Een kandidaat kan zich op zo’n ‘examenavond’ immers mooier voordoen dan hij in werkelijkheid is. Hij kan zich voegen naar de wensen van het orkest. Als het orkest langer nodig denkt te hebben om kennis te maken met een dirigent kun je hem vragen voor een proefperiode van een aantal repetities met een concert als afsluiting. Dan weten beide partijen hoe de voorbereidingen en het concert verliepen en kunnen ze na de proefperiode al dan niet met elkaar in zee gaan.
Advies voor de dirigent zelf
Een vereniging doet er goed aan om zich gedegen te informeren over een kandidaat. Maar andersom geldt hetzelfde. De sollicitant moet ook informatie inwinnen over de vereniging. Want ook de vereniging kan een rooskleuriger beeld schetsen dan de werkelijkheid. Veel clubs hemelen zichzelf nogal op en uiteindelijk blijkt alles toch wat minder mooi te zijn dan vooraf is verteld. Bel daarom collega’s die er gewerkt hebben of kijk eens of je op YouTube een optreden kan vinden. Let op of er voldoende toekomstperspectief is, bijvoorbeeld of er een goedlopende opleiding aanwezig is. Probeer het ambitieniveau van de leden te achterhalen en in te schatten of er sprake is van voldoende inzet. Hoe ziet de agenda van de vereniging eruit? Hoeveel en welke concerten worden er gegeven? Praat in de pauze en na afloop met leden om te proeven of je als dirigent binnen de cultuur van de vereniging past.
Het opmaken van de overeenkomst
Als dirigent en vereniging uiteindelijk besluiten om een samenwerking aan te gaan, moet er een overeenkomst worden opgemaakt. De KNMO raadt aan modelovereenkomsten te gebruiken. De algemene modelovereenkomsten zijn breed toepasbaar: Hiermee zijn vrijwel alle arbeidsrelaties gedekt waarbij er geen sprake is van een dienstbetrekking.